Logo
Prawa miejskie i nazwę Olsztyn otrzymał 31 października 1353 r. na podstawie przywileju lokacyjnego, wydanego przez warmińską kapitułę katedralną. Początkowo nie miał własnych pieczęci. Do dokumentów miejskich przykładano więc pieczęć kapituły warmińskiej. Na pieczęci tej po lewej stronie tarczy widniała połowa krzyża, z prawej wieża gotycka, w górnej części litery SCW – inicjały napisu Sigilum capituli Warmiensi (pieczęć kapituły warmińskiej).
W końcu XIV w. miasto sprawiło sobie dwie pieczęcie: większą i sekretną. Treść większej pieczęci poznano po stuleciach z mało czytelnego odcisku przytwierdzonego do niedatowanego dokumentu. Dopiero w 1916 r. odnaleziono jej tłok w ziemi w pobliżu młyna zamkowego, gdzie spoczywał zapewne od czasów wojen polsko-krzyżackich. Pieczęcią mniejszą, tj. sekretną, pieczętowano dokumenty jeszcze w 1526r. Przedstawiała ona wędrowca z kijem pielgrzymim w prawej ręce i muszlą w lewej, ubranego w strój właściwy dla epoki gotyku. Nad głową miał aureolę. Postać z rysunku herbowego utożsamiano ze świętym Jakubem Starszym, był on bowiem patronem pierwszego kościoła parafialnego (obecnej bazyliki katedralnej). Z czasem został również patronem Olsztyna.
W drugiej połowie XVI w. z obu pieczęci już nie korzystano, miasto bowiem wprowadziło do użytku nowe, w których zachowano dawne elementy rysunku, nadając im barokowe formy. Zatem wizerunek herbowy świętego Jakuba na pieczęciach uległ zmianie. Pielgrzym utracił aureolę, a ubrany został w strój typowo świecki – taki sam, jaki nosili w tamtym czasie szanujący się olsztyńscy mieszczanie: skrócona szata sięgała ledwie poniżej kolan, wysokie ciżmy, na głowie kapelusz o niewielkim rondzie (jak na wizerunku Mikołaja Reja), w prawej dłoni laska, lewa dłoń spoczywała na piersi, jakby podtrzymując pelerynkę, która osłaniała tył postaci. W czasach baroku postać Jakuba ubrano w strój, który odpowiadał modzie XVIII-wiecznej, pochodzącej z Francji: kapelusz wielki jak u muszkietera, spodnie spięte pod kolanami i pończochy. Ten wizerunek patrona Olsztyna przetrwał, dopóki Warmia – dominium biskupa i kapituły – znajdowała się pod berłem króla polskiego.Na przestrzeni wieków herb Olsztyna przechodził istotne przeobrażenia. Postać św. Jakuba Starszego uzupełniona została nowymi elementami. W XV stuleciu na tarczy herbowej pojawił się dodatkowo półkrzyż i gotycka wieża. Po zaborze Warmii przez Prusy w 1772 r. herb Olsztyna stał się kompilacją jego wersji z wieków XV i XVI, wzbogacony atrybutami herbowymi kapituły warmińskiej z tych stuleci: półkrzyżem i bramą miejską, między którymi znalazła się postać św. Jakuba. Z chwilą I rozbioru Polski tradycja heraldyczna Olsztyna uległa przerwaniu.
Wkrótce potem olsztyńska rada nie umiała odpowiedzieć na pytanie władz królewieckich, jak wygląda herb miasta. Jego treść ustalono potem na podstawie odcisku pieczęci odkrytego w aktach polskiej rodziny szlacheckiej Grzymałów z Nikielkowa. Nowy czy też odtworzony herb łączył w sobie dwa różne herby: herb kapituły warmińskiej,tj. półkrzyż i wieżę gotycką oraz dawny, nieznacznie zmodyfikowany herb miasta, przy czym wędrowca ubrano w suknięzakonną. Był to punk wyjściowy do dalszej ewolucji herbu.Na początku XX w. herb Olsztyna był już mieszaniną stylów,epok i atrybutów heraldycznych dwóch odrębnych dawnych herbów – kapituły biskupiej i miasta. I taki znalazł się nad wejściem głównym do Nowego Ratusza, wzniesionego w latach1912–1915. Tuż przed wybuchem II wojny światowej władze hitlerowskie usunęły postać świętego i przez kilka lat herb Olsztyna zawierał jedynie półkrzyż i gotycką wieżę.
Po wojnie przyjęto w Olsztynie herb z początku XX w. Ta wersja obowiązywała do czasu, gdy w 1973 r. w związku z rozbudową Olsztyńskich Zakładów Opon Samochodowych (dzisiejszy Michelin) przyjęto nową jego postać. Podzielono wówczas herbową tarczę na dwa pola – lewe białe i prawe niebieskie. Na polu białym widniał wizerunek wędrowca, zaś na polu niebieskim – „wizerunek koła zębatego i jednocześnie opony” z przetkniętym przez tę oponę stylizowanym kłosem koloru złotego. Szczegóły te miały symbolizować industrializację miasta oraz rolniczy charakter regionu. Opona była symbolem wielkiej olsztyńskiej fabryki opon, zaś kłos – olsztyńskiej uczelni rolniczej. Po latach powrócono do wzorów herbu z początkowego okresu istnienia Olsztyna, przedstawiających postać Świętego Jakuba Starszego z typowymi dla niego atrybutami. W 1982 r., po burzliwej dyskusji publicznej, zrodził się herb dzisiejszy. Nie ma w nim nic nowego, a wręcz przeciwnie – wszystko jest stare. Obecnie obowiązujący herb odwołuje się bowiem bezpośrednio do wizerunku z końca XIV w. Przedstawia patrona najstarszej parafii miasta – apostoła Jakuba Starszego, w długiej do stóp szacie, z gotycka ukośnie pofałdowanej, z laskąw prawej i muszlą w lewej ręce, w kapeluszu i z aureolą wokół głowy. Tło w kolorze niebieskim, szaty i kapelusz białe, oddzielone za pomocą czarnego obrysu. Laska pielgrzymia, aureola, muszla i ciżmyw kolorze złotym. Herb umieszczony jest na tle heraldycznej ostrou dołu zakończonej tarczy. Na przełomie stulecia XIX i XX herb Olsztyna umieszczano w różnych miejscach miasta. Do dziś zachowało się kilka jego wersji. Niezwykle interesującą jest płaskorzeźba o niespotykanej w dokumentach aniw innej postaci materialnej kompozycji herbu. Umieszczona jest na zwieńczeniu frontonu pochodzącej z lat 1905–1910 kamienicy przy ul. Mrongowiusza 3. Herb w tym ujęciu zawiera niepowtarzalne wcześniej ani później elementy: jego podstawa ma kształt rybackiejł odzi, półkrzyż jest stylizowany na chorągiewkę w miejscu bandery na rufie tej łodzi, zaś św. Jakub Starszy nie ma pielgrzymiej laski. Takie wyobrażenie herbu jest zapewne odwołaniem do treści żywota patrona Olsztyna, który przez wiele lat swego życia był rybakiem. Dawny herb Olsztyna zdobi do dziś także niektóre wnętrza. Można go zobaczyć np. w wielobarwnej postaci na korytarzu domu parafialnego parafii św. Jakuba oraz w różnych formach w wielu pomieszczeniach olsztyńskich urzędów. Poznanie historii herbu Olsztyna pozwoli mieszkańcom świadomie utożsamiać się z historią miasta, a turystom identyfikować je spośród wielu polskich miast. Herbu Olsztyna na mocy statutu mogą używać: Rada Miasta, Prezydent Miasta i Urząd Miasta. Inne osoby prawne, fizyczne bądź jednostki organizacyjne chcąc wykorzystywać herb Olsztyna, muszą mieć zgodę Prezydenta Miasta. Podobnej zgody wymaga używanie herbu miasta w znaku towarowym do celów reklamowych oraz komercyjnych.
Do pobrania:
